Φάρος Τέχνης. Πυρήνας Πολιτισμού. Ο πολιτιστικός άθλος της Αλίκης. Το Τελλόγλειο Ίδρυμα, στην Αγίου Δημητρίου, στο «φρύδι» της Πανεπιστημιούπολης, είναι ένας από τους σπουδαιότερους πολιτιστικούς βιότοπους της Ελλάδας. Την περίοδο εκείνη, φιλοξενούσε μια έκθεση αφιερωμένη στους ιδρυτές του, την Αλίκη και τον Νέστωρα Τέλλογλου. Μια έκθεση που καθρεφτίζει κυριολεκτικά τον κόσμο τους, το σπίτι τους, το πάθος τους με την τέχνη, ελληνική και παγκόσμια. Μπαίνοντας στο Τελλόγλειο, ούτως ή άλλως, είναι σαν μπαίνεις στην κατοικία τους. «Το Τελλόγλειο είναι το σπίτι μου, το παιδί μου, είναι ο μεγάλος μου έρωτας» έλεγε η Αλίκη Τέλλογλου.
1. «Η θυελλώδης της προσωπικότητα και η αρχοντιά της» απαντούν οι φίλοι της, στην ερώτηση «τι είναι αυτό που έκανε την Αλίκη να ξεχωρίζει;». Δύσκολα ξεχνάς την αντισυμβατική της φύση, την αγάπη της για τον άνθρωπο, την φωνή της («τόσο χαρακτηριστική…ούτε φάρσα μπορώ να κάνω» έλεγε η ίδια) την εμμονή της με την τέχνη, τον καπνό του τσιγάρου της… Άναβε το ένα μετά το άλλο, αδιαφορώντας για τις απειλητικές συστάσεις του γιατρού της. Όταν όμως το θέμα πήρε διαστάσεις ανησυχητικές, απλώς μείωσε τα τσιγάρα της, στο ένα πακέτο την ημέρα. Η Αλίκη Τέλλογλου δεν ήταν μόνο μια γενναιόδωρη γυναίκα, ήταν ένας πνευματικός άνθρωπος, μια αρχόντισσα που αντανακλούσε τον αλλοτινό αριστοκρατικό και κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της Θεσσαλονίκης.
2. Η Αλίκη Τέλλογλου γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Θεσσαλονίκη, «η δική μου γειτονιά, στην Αγία Τριάδα, ήταν η ωραιότερη της Θεσσαλονίκης, πίσω από το παλιό Αρχαιολογικό Μουσείο». Ήταν το μεγαλύτερο παιδί του Ναούμ και της Λουκίας Ωρολογά- πρόσφυγες από το Μοναστήρι και την Κωνσταντινούπολη. Τα βιβλία ήταν πάντα η αγαπημένη της απόδραση. «Θυμάμαι ο πατέρας μου, μας έδινε χρήματα για το τραμ κι εμείς πηγαίναμε με τα πόδια, μαζεύαμε τα χρήματα και αγοράζαμε κάποιο καινούργιο λογοτεχνικό βιβλίο». Μεγαλώνοντας ήθελε να σπουδάσει αρχιτεκτονική εσωτερικών χώρων. Την κέρδισε τελικά η Ιατρική.
3. Η αρχόντισσα Αλίκη Τέλλογλου είχε την τύχη να γαλουχηθεί μέσα σ’ ένα οικογενειακό περιβάλλον, όπου ο πολιτισμός ήταν τρόπος ζωής. «Οι γονείς μου, τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά, ταξίδευαν στο εξωτερικό. Λονδίνο, Παρίσι, Βιέννη…Μ’ έπαιρναν φυσικά κι εμένα μαζί τους. Κάποτε με πήγαν και στην Αθήνα. Μου φόρεσαν τα καλύτερά μου ρούχα και ανεβήκαμε στην Ακρόπολη. Μ’ έπιασε δέος! Από τότε όποτε κάνω επίσκεψη-προσκύνημα στον Παρθενώνα φοράω ό, τι καλύτερο έχω. Είναι ασέβεια να πηγαίνεις στην Ακρόπολη με τα καθημερινά σου ρούχα».
4. Το 1953 παντρεύεται τον Νέστωρα Τέλλογλου, μεγαλέμπορο με καταγωγή από τη Σμύρνη. «Ο άνδρας μου ήταν ένας υπέροχος άνθρωπος. Ταιριάξαμε απόλυτα, ήμασταν σαν ένας άνθρωπος. Ήταν ένας πραγματικός πρίγκιπας». Παθιασμένοι και οι δυο με την τέχνη, συλλέγουν πίνακες και αντικείμενα από τα ταξίδια τους στον κόσμο. Μαζί αποφασίζουν στις αρχές της δεκαετίας του ’70 να δωρίσουν τον θησαυρό τους- τη συλλογή έργων τέχνης καθώς και την περιουσία τους, στο ΑΠΘ. Το όνειρό τους ήταν η ίδρυση ενός μουσείου- εκπαιδευτηρίου τέχνης, ενός ιδρύματος «ανοιχτού στην πρωτοπορία της τέχνης και στην έρευνα. Εμείς δεν κάναμε ένα μουσείο ή μια πινακοθήκη, όπου απλώς θα εκτίθενται έργα τέχνης. Εκείνο που θέλαμε ήταν να αποκτήσει το κοινό παιδεία γύρω από την Τέχνη, να δημιουργηθεί ένα σχολείο για να ξυπνάει τα ωραία πράγματα που έχει ο καθένας μέσα στην καρδιά του, τα οποία τον βοηθούν να ομορφαίνει τη ζωή του και τη ζωή των άλλων».
5. Από το 1971 η Α. Τέλλογλου αφοσιώθηκε ολόψυχα στο πνευματικό της παιδί, το «Τελλόγλειο». Όταν έφυγε από τη ζωή ο Νέστωρας, έδωσε όλη της την ενέργεια στην υλοποίηση αυτού του ξεχωριστού στόχου. Όχι φυσικά χωρίς γραφειοκρατικά και άλλα ελληνικού τύπου προβλήματα, τα οποία κράτησαν εκκρεμές το όνειρο για 33 ολόκληρα χρόνια- χρόνια γεμάτα δυσκολίες, προσφυγές, αντιδράσεις και πολύ πείσμα. Το δικό της πείσμα. Το Τελλόγλειο («έργο ζωής» το χαρακτήριζε) άνοιξε τις πόρτες του το 1999. Σχολιάζοντας την αθάνατη ελληνική πραγματικότητα και τον υπερβατικό της αγώνα, δήλωσε: «Δωρήτρια ήμουν μέχρι που πρόσφερα την περιουσία μου. Μετά έγινα επαίτης για να τη δεχθούν».
6. Η Αλίκη Τέλλογλου δεν ήταν στα εγκαίνια. Για λόγους υγείας. Δεν ήθελε ούτε την αναπηρική καρέκλα, ούτε το μπαστούνι. Η γυναίκα που είχε κερδίσει τόσες μάχες στη ζωή της, δεν άντεχε να την θυμόμαστε παρούσα και «πληγωμένη» σε μια τόσο μεγάλη γιορτή. Το Τελλόγλειο ήταν η μοναδική της σκέψη, ακόμα και λίγο πριν από το θάνατό της, στις 23 Ιουνίου του 2008. «Να το αγαπάτε, να το βοηθήσετε να γίνει μεγάλο και να απλωθεί».Για την προσφορά της είχε τιμηθεί από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με τον Αργυρό Σταυρό του Τάγματος του Φοίνικος.
7. Όταν, 33 χρόνια μετά, το Τελλόγλειο της Αγίου Δημητρίου πήρε το δρόμο του, η Αλίκη άρχισε να σκέφτεται κι άλλα μικρά «Τελλόγλεια». Στην Φλώρινα, στην Αλεξανδρούπολη, στο Κιλκίς, στη Μυτιλήνη…σε όλη την Ελλάδα. «Τα σύνορα της Ελλάδας δεν σταματούν στην Θεσσαλονίκη» έλεγε.
8. Δεν είναι μόνο το ελληνικό δαιμόνιο που φρέναρε για 33 χρόνια το όνειρό της Αλίκης Τέλλογλου. Είναι και οι πολιτικοί που συχνά αδυνατούσαν να κατανοήσουν τη «γλώσσα» της. «Ένας υπουργός που δεν κατάλαβε τι ήθελα να φτιάξω με το Τελλόγλειο, μου είπε: ‘φτιάξε ένα νοσοκομείο καλύτερα’. Κι εγώ του είπα ‘νοσοκομείο φτιάχνω υπουργέ μου, αλλά για τους υγιείς. Για να μην αρρωσταίνουν’. Δεν το κατάλαβε, βέβαια».
9. «Αυτός ο χώρος φτιάχτηκε για να γεμίσει από τα παπουτσάκια και τα ποδαράκια των παιδιών. Το Τελλόγλειο Ίδρυμα γεννήθηκε από την αγάπη μας για τον άνθρωπο κι από την πίστη μας πως η Ελλάδα μπορεί και με το σημερινό ανθρώπινο υλικό της να συμβάλλει περίτρανα στον καινούργιο κόσμο που ανατέλλει».
10. Το σπίτι της Α. Τέλλογλου στην οδό Αριστοτέλους- πάνω από το Ολύμπιον- ήταν μια πραγματική αίθουσα τέχνης. Ακόμα και τα συρτάρια ήταν γεμάτα με εικαστικά μικροαντικείμενα. Και τα άλλα δύο σπίτια των Τέλλογλου στην Θεσσαλονίκη είχαν μετατραπεί σε αποθήκες έργων τέχνης. Το πάθος της Αλίκης Τέλλογλου για την τέχνη ήταν σχεδόν υπερβατικό. Είχε στο βλέμμα της τη σπίθα της αναζήτησης του ωραίου. Δέκα χρόνια μετά την ίδρυσή του, το Τελλόγλειο φιλοξενεί μια μοναδική έκθεση που περιλαμβάνει τα ενθύμια (μόνο 5000 κομμάτια παρουσιάζονται στην έκθεση) από την προσωπική συλλογή της Αλίκης και του Νέστωρα Τέλλογλου, των προσώπων δηλαδή που ούτως ή άλλως είναι ορατά μέσα στο χώρο, αφού εδώ έχουν αφήσει ίχνη από την ψυχή τους…
11. Σπάνιο αρχειακό υλικό, πίνακες, χαλιά, έπιπλα, τα έθνικ ρούχα της Αλίκης, συλλεκτικά και άλλα πολύτιμα αντικείμενα συνθέτουν το σκηνικό της επετειακής έκθεσης στο Τελλόγλειο. Ένα αληθινό σκηνικό που αντανακλά την αισθητική των ιδρυτών του. Η έκθεση είναι ακριβώς το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούσαν οι ιδρυτές του «πολιτιστικού βραχίονα του Πανεπιστημίου» όπως χαρακτηρίζει το Τελλόγλειο ο Πρύτανης Αναστάσιος Μάνθος. «Η συλλογή του Νέστορα και της Αλίκης Τέλλογλου αποτελεί πλούσια συγκομιδή μακροχρόνιας αναζήτησης που έγινε με πάθος, ένστικτο και κυρίως, αγάπη για τον άνθρωπο» σημειώνει η Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά- Γενική Γραμματέας του Τελλογλείου- στο λεύκωμα που κυκλοφορεί με αφορμή τα δέκα χρόνια του Ιδρύματος. «Δεν είναι τυχαίο ότι η ανθρώπινη μορφή κυριαρχεί αριθμητικά στα έργα της συλλογής… Πρόκειται για έργα που δεν θα συναντήσει κανείς συχνά σε συμβατικές, συστηματικές συλλογές, όπου επιλέγεται συνήθως μια ισορροπημένη εκπροσώπηση καλλιτεχνικών τάσεων και ρευμάτων. Η ξεχωριστή προσωπικότητα της Αλίκης Τέλλογλου αναγνωρίζεται στην ευαισθησία και το ένστικτο που οδηγεί στην επιλογή του ποιοτικού έργου που έχει πρόταση, που έχει κάτι να πει. Δεν την αφορά απλώς η απόκτηση ενός έργου, αλλά η κατάκτηση με αυτό μιας υψηλής αξίας, αισθητικής ή πνευματικής… Η συλλογή Τέλλογλου δεν εξαντλείται σε έργα νεοελληνικής και ευρωπαϊκής τέχνης. Μικρότερες συλλογές επιτρέπουν το άπλωμα στον κόσμο της αρχαιότητας και της Ανατολής, καθώς περσικές μινιατούρες, κινέζικα κεραμικά, γλυπτά, τυπώματα, δένουν με θραύσματα ελληνιστικής κεραμικής, πιάτα του Ισνίκ, του Βαλσαμάκη, χειρόγραφα, παλιά βιβλία, ακόμα και με μια ασυνήθιστη σειρά δειγμάτων υφαντικής».
12. Εκτός από την ιδρυτική πράξη και ανεκτίμητη προσφορά των Τέλλογλου, οι δωρεές στο Τελλόγλειο συνεχίζονται, ενισχύοντας ακόμα περισσότερο τον πολιτιστικό χαρακτήρα του και σκοπό. Ξεχωρίζουν: η βιβλιοθήκης του Τώνη και της Ιωάννας Σπητέρη- περισσότεροι από 10.000 τόμοι, ίσως η πιο σημαντική βιβλιοθήκη τέχνης στην Ελλάδα. Τα αρχεία και η βιβλιοθήκη του Γιώργου Μουρέλου και του Μαρίνου Καλλιγά. Και η δωρεά της συλλογής του Δημητρίου Τσάμη, ο οποίος προσέφερε στο Τελλόγλειο 502 έργα, ένα πανόραμα νεοελληνικής ζωγραφικής από τα μέσα του 19ου αιώνα ως τη δεκαετία του 1960.
13. Το «Γεύμα στο Τελλόγλειο» είναι μια έκθεση σταθμός για την Θεσσαλονίκη, καθώς για πρώτη φορά συνδυάζονται τέχνη και γαστρονομία στον ίδιο χώρο. Οι θεματικές βραδιές αφιερωμένες στην κουζίνα της Ελλάδας κι όχι μόνο, ήταν κάτι που συζητήθηκε πολύ- ιδιαιτέρως τα αγιορείτια δείπνα του Πατέρα Επιφάνειου. Η πιο πρόσφατη γαστρονομική εξέλιξη-έκπληξη, ακούει στο όνομα Έκτορας Μποτρίνι, ο οποίος φημίζεται για τις αλχημείες του, τις εικαστικές του ανησυχίες και τους χρυσούς σκούφους- το εστιατόριο «Etrusco» στην Κάτω Κορακιάνα της Κέρκυρας- όπου γεννήθηκε- είναι θρύλος. Ο Έκτορας δημιουργεί εικαστικά πιάτα, περπατώντας πάνω στα ίχνη του Τζάκσον Πόλοκ, του Καραβάτζιο και του Χουάν Μιρό. Το νέο του εστιατόριο, ένα περιβάλλον γαστρονομίας και τέχνης, έχει όνομα: «ArtO2» (τέχνη και οξυγόνο στην ίδια λέξη). Στη σύγχρονη μαγειρική μυθολογία, ο Έκτορας, βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της «μάχης», έχοντας δημιουργήσει έναν εντελώς προσωπικό τρόπο έκφρασης στο σύγχρονο γαστρονομικό περιβάλλον- της μοριακής γαστρονομίας και της απλότητας στη γεύση. Μια post-gourmet κουζίνα της γιαγιάς.
Το άρθρο είναι του Κωστή Ζαφειράκη και έχει δημοσιευτεί στο τεύχος του Biscotto Thessaloniki, τον Μάρτιο του 2009
