Η street art έχει την ικανότητα να μεταμορφώνει βαρετά και κοσμικά αστικά τοπία σε ζωντανά και ελκυστικά έργα τέχνης. Αμφισβητεί την ιδέα ότι η τέχνη πρέπει να περιορίζεται σε γκαλερί ή μουσεία, καθιστώντας την προσβάσιμη σε ανθρώπους από όλα τα κοινωνικά στρώματα.
Ο BZKS είναι ένας από τους πιο γνωστούς street art καλλιτέχνες της Θεσσαλονίκης και μιλά στο biscotto.gr για την εξέλιξή της τέχνης στην Ελλάδα, για την έμπνευση που αντλεί ο ίδιος, τη Θεσσαλονίκη και τις παθογένειές της σε ό,τι αφορά την τέχνη του δρόμου – και όχι μόνο, τη συμπεριληπτικότητα στην κοινότητα των street artists, τις προκλήσεις κατά τη διαδικασία της δημιουργίας ενός mural και τα μελλοντικά του σχέδια.
Συνέντευξη στην Ασημίνα Τούνα
Προχωράς με σκυμμένο το κεφάλι, κοιτάς το κινητό σου και δεν βλέπεις όλα όσα συμβαίνουν γύρω σου. Όμως, αν σηκώσεις ψηλά το βλέμμα σου, θα θαυμάσεις πολλά murals που υπάρχουν στην πόλη. Από το ΑΧΕΠΑ και το Ιπποκράτειο, μέχρι τη Μελενίκου, τα Λαδάδικα και τον ΟΣΕ, υπάρχουν τοιχογραφίες που δίνουν χρώμα στους γκρίζους τοίχους της πόλης και αναβαθμίζουν τις γειτονιές μας.
Oι street artists της Θεσσαλονίκης είναι ενεργοί, αλλά όχι τόσο όσο θα αναλογούσε σε μια μεγάλη πόλη με τέτοιο ιστορικό στην τέχνη του δρόμου. Σε γενικές γραμμές, λόγω της οικονομικής κατάστασης της χώρας, η πόλη δεν έχει την δυνατότητα ή/και την ανάλογη διάθεση να στηρίξει, όπως στήριζε παλιά, τη street art, αλλά σίγουρα υπάρχουν άτομα που κόντρα στις συνθήκες, ασχολούνται, πειραματίζονται και εξελίσσονται.
Ανάμεσα σε αυτούς και ο Γιάννης Μπουζούκης που εμφανίζεται χρόνια στους τοίχους της Θεσσαλονίκης και όχι μόνο, με το ψευδώνυμο BZKS και είναι ένας από τους πιο γνωστούς και δραστήριους street artists της πόλης που ξεχωρίζουν. Κυκλοφορώντας στους δρόμους και τα στενά της Θεσσαλονίκης, όλο και κάποιο mural του BZKS θα τραβήξει το βλέμμα σου, αφού τα έντονα χρώματα, η ζωντάνια και η μεγάλη έκταση των έργων του σε μαγνητίζουν. Ξεχωρίζουν τα πορτρέτα που δημιουργεί, αφού τα χρώματα, ο ρεαλισμός και η λεπτομέρεια στα πρόσωπα όσων απεικονίζονται τα κάνουν ιδιαίτερα αναγνωρίσιμα με την πρώτη, κιόλας, ματιά.
Ο Γιάννης γεννήθηκε το 1986 στη Βροντού Πιερίας, όπου και μεγάλωσε, ωστόσο ζει και δραστηριοποιείται εδώ και χρόνια στη Θεσσαλλονίκη. Σπούδασε Ψυχολογία στο Α.Π.Θ, κλασική κιθάρα, κλασικό σαξόφωνο και ανώτερα θεωρητικά σε ιδιωτικά ωδεία. Σε μικρή, ήδη, ηλικία είχε συνηδειτοποιήσει τη σύνδεση της μουσικής που του άρεσε με τις ζωγραφιές στους τοίχους. Η άνθιση του χιπ χοπ στη χώρα στάθηκε καθοριστικής σημασίας έναυσμα για την ενασχόλησή του με τo γκράφιτι, από την δεκαετία του ’90. Από τότε μέχρι σήμερα, κύλησε ο χρόνος, ο ίδιος πέρασε πολλά στάδια και κατέληξε να κάνει περισσότερο αυτό που ονομάζουμε street art.
Μέσα σε μερικές δεκαετίες, η street art μετατράπηκε από μια μορφή τέχνης συνδεδεμένη με την παραβατικότητα σε ένα αυθόρμητο κίνημα ελεύθερης έκφρασης, φαινόμενο της σύγχρονης λαϊκής κουλτούρας και των μεγάλων αστικών γειτονιών. Λόγω φύσης και θέσης είναι τέχνη καθ΄ όλα ανεξάρτητη, δεν υπόκειται σε κανόνες, δεν είναι εμπορεύσιμη, δεν στοχεύει να γίνει αρεστή, δεν διαφημίζεται και δεν ψάχνει χώρο να αναπτυχθεί. Όλα αυτά, ενδεχομένως, καθιστούν την street art ως την πιο άμεση μορφή τέχνης.
Οι περισσότεροι άνθρωποι που θα δουν τα έργα των – ουκ ολίγων – artists να κοσμούν τους μέχρι πρότινος άσχημους και γκρίζους τοίχους, θα τα ερμηνεύσουν με τον δικό τους τρόπο. Και αυτό είναι μέρος του παιχνιδιού που λέγεται street art. Η τέχνη θα πρέπει να είναι ελεύθερη να μιλήσει όλες τις γλώσσες. Κι αυτό είναι κάτι μαγικό. H ελευθερία έκφρασης που νιώθει και ο διάλογος που αναπτύσσει με τους ανθρώπους μέσα από τα έργα του είναι φοβερά σημαντικά για τον BZKS. Όπως, επίσης, και η απεριόριστη δύναμη που έχει η τέχνη του δρόμου, καθώς είναι προσβάσιμη σε οποιονδήποτε χωρίς κοινωνικούς, οικονομικούς, πολιτισμικούς ή άλλους περιορισμούς.
«Η τέχνη προκαλεί έντονη διέγερση του νου και των συναισθημάτων των κοινωνών της – είτε αυτοί είναι δημιουργοί, είτε αποδέκτες. Δημιουργεί νέες νευρικές συνάψεις. Και το φανταστικό με την τέχνη στο δρόμο είναι ότι ο αποδέκτης δεν είναι προετοιμασμένος να τη λάβει, δεν χρειάζεται να πάει σε κάποιον εκθεσιακό χώρο για να καταστεί κοινωνός της. Του «σκάει μπουκέτο» από κει που δεν το περιμένει. Είναι τέχνη χωρίς παρωπίδες και στεγανά, απευθύνεται κυριολεκτικά σε όλους. Δημιουργεί νέους κόσμους, νέα σύμπαντα που δημιουργούνται και εξαφανίζονται στιγμιαία. Κι όλο αυτό το παιχνίδι είναι οριακά παραμυθένιο» συμπληρώνει ο BZKS.
Όλο και περισσότερος κόσμος ασχολείται με την street art και το γκράφιτι και όλο και περισσότερος κόσμος αναλύει, φωτογραφίζει, συλλέγει και ασχολείται με τον κόσμο τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να γίνει αποδεκτή από το μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας και κατ’ επέκταση, αφού δεν ενοχλούνται πολλοί, να μην ασχολείται και η αστυνομία. Και πολύ καλά κάνει η κοινωνία, ειδικά στις μέρες μας και στη χώρα μας, που μόνο αυτή η παράνομη τέχνη δεν αποτελεί πρόβλημα.
Ίσα ίσα, αυτή η καλλιτεχνική έκφραση έχει τη δύναμη να δημιουργεί την ομορφιά στις βαρετές και άσχημες πόλεις, ζωντανεύοντάς τις, και πραγματικά μπορεί να ευνοήσει τις γειτονιές, καθώς και να ενισχύσει την τοπική οικονομία. Σε σχέση με την street art στην Θεσσαλονίκη, ο BZKS αναγνωρίζει ότι «Στη Θεσσαλονίκη υπάρχουν πολλά κτίρια εγκαταλειμμένα και μη, τα οποία θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν τέχνη ζωντανεύοντας τα ίδια και κατ’ επέκταση τον περιβάλλοντα χώρο, όπως και τις ζωές των ανθρώπων που βρίσκονται γύρω«.
Δεκάδες από τα έργα του BZKS βρίσκονται παντού, σε κάθε γωνιά και τοίχο της Θεσσαλονίκης, αφού είναι από τους πιο δραστήριους και ενεργούς street artists αυτής της πόλης. Ωστόσο, όχι μόνο δεν του προκαλεί άγχος το γεγονός ότι καθημερινά μπορεί να επηρεάζει τη διάθεση εκατομμυρίων ανθρώπων, αλλά του δίνει κίνητρο και τον εμπνέει να συνεχίζει. «Αν θεωρήσουμε ότι κάνω τέχνη, το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι αλληλεπιδρούν με τις ζωγραφιές μου καθημερινά, όχι απλά δε με αγχώνει, αλλά με αναζωογονεί και μου δίνει δύναμη να συνεχίσω. Προσωπικά νιώθω εκ φύσεως ατελής και ότι αυτό που κάνω με συμπληρώνει» αναφέρει.
Γενικά, το να κάνεις ένα mural είναι πάντοτε πρόκληση. Η φυσική προσπάθεια που καταβάλεις είναι αδιαπραγμάτευτη και το να δουλεύεις έξω σημαίνει ότι είσαι εκτεθειμένος στις καιρικές συνθήκες. Επιπλέον, οι προκλήσεις μεγάλων έργων σε δημόσιο χώρο δεν τελειώνουν εκεί, αλλά είναι πολλές. «Από τις τεχνικές δυσκολίες που μπορούν να προκύψουν, μέχρι την αποδοχή της δουλειάς σου από τους γύρω» όπως επισημαίνει ο BZKS.
Με τι κριτήριο επιλέγεις τους τοίχους – καμβάδες σου; Από πού αντλείς, συνήθως, έμπνευση;
Το βασικότερo κριτήριo επιλογής των επιφανειών που ζωγραφίζω είναι το περιβάλλον στο οποίο αυτές βρίσκονται. Αν μου αρέσει κάποιος τοίχος και εναρμονίζεται με κάποιο από τα σχέδια που έχω, θα τον προτιμήσω. Κάνω, κυρίως, πορτρέτα καθώς πιστεύω πως προσφέρονται για την έκφραση συναισθημάτων, τα οποία μου αρέσει να εξωτερικεύω μέσω των χρωμάτων.
Είναι, για σένα, ένα βασικό κομμάτι έμπνευσης η καθημερινότητα; Μπορείς να θυμηθείς ένα περιστατικό που σε οδήγησε όντως σε έργο;
Η Οργουελική μου καθημερινότητα την περίοδο της πανδημίας με οδήγησε στο έργο «covid 1984», το οποίο κάναμε στη Χαλάστρα μαζί με τον φίλο μου τον Wizard. Σε αυτό απεικονίζεται ο Τζωρτζ Όργουελ, φορώντας χειρουργική μάσκα. Είναι από τις λίγες φορές που «αναγκάστηκα» να εκφράσω αρνητικά συναισθήματα με εικαστικό τρόπο. Συνήθως, ζωγραφίζω όταν είμαι χαρούμενος, ενώ για τις δυσθυμικές μου περιόδους έχω τη μουσική. Και νιώθω τυχερός που η εικαστική μου παραγωγή είναι υπερπολλαπλάσια από τη μουσική.
Ποιες είναι οι προκλήσεις ενός street artist στην Ελλάδα; «Ζηλεύεις» όσους κάνουν το ίδιο πράγμα με εσένα σε άλλες χώρες;
Το δύσκολο με τη χώρα μας είναι η αποδοχή από το σύνολο της κοινωνίας αυτής της τέχνης. Έχουμε 2024 και ακόμη υπάρχουν άνθρωποι εκεί έξω που μας βάλλονται. Και δε μιλάω για ηλικιωμένους, μιλάω για νέους ανθρώπους. Αν κάτι ζηλεύω στους καλλιτέχνες άλλων χωρών, αυτό είναι ο μεγαλύτερος ανταγωνισμός που τους κάνει καλύτερους και οι περισσότερες ευκαιρίες που τους δίνονται. Στην Ιταλία, για παράδειγμα, υπάρχουν κονδύλια που δίνονται από την κυβέρνηση για να φιλοτεχνηθούν δημόσιοι χώροι από καλλιτέχνες.
Εντοπίζεις διαφορές ανάμεσα στο street art στην Αθήνα και την Θεσσαλονίκη; Ποιες είναι αυτές;
Καλό είναι να διαχωρίζουμε τη street art από το graffiti. Συνοπτικά περιγράφω αυτό το διαχωρισμό, λέγοντας ότι το graffiti ασχολείται – κυρίως – με γράμματα, ενώ η street art με χαρακτήρες. Αναφορικά με τη street art στην Αθήνα, το επίπεδο είναι πιο ανεβασμένο τεχνικά και τα έργα πολύ περισσότερα, αλλά πιστεύω πως αυτό οφείλεται καθαρά σε πληθυσμιακούς λόγους.
Ποια είναι για σένα η πρωτεύουσα της street art σήμερα;
Δε θεωρώ ότι υπάρχει «πρωτεύουσα» στη street art. Η τέχνη σε όλες τις εκφάνσεις της είναι μια οικουμενική οντότητα, δε γνωρίζει από σύνορα, ούτε από γεωγραφικά μήκη και πλάτη. Ιδιαίτερα στη σύγχρονη εποχή, λόγω του διαδικτύου, γινόμαστε όλοι κοινωνοί αυτής – σχεδόν άμεσα.
Υπάρχουν κάποιοι street artists που να σου αρέσει πολύ η δουλειά τους;
Αγαπημένοι μου street artists είναι οι: INO, APSET, INSANE51 και GERA. Στον ΙΝΟ θαυμάζω τη σημειολογία των έργων του, στον APSET τον άψογο φωτορεαλισμό και στους INSANE και GERA την μοναδικότητα του στυλ τους. Αναφέρομαι μόνο σε Έλληνες, καθώς αυτών τα έργα έχω παρατηρήσει περισσότερο διά ζώσης.
Ποιες είναι οι προκλήσεις όταν μιλάμε για τόσο μεγάλα έργα στον δημόσιο χώρο; Τι απαντάς σε όσους («αφελείς» και μη) αντιμετωπίζουν την τέχνη του δρόμου ως «βανδαλισμό» του δημοσίου χώρου;
Σε αυτούς που αντιμετωπίζουν την street art ως βανδαλισμό, απαντάω πως οι γκρίζες πόλεις είναι αυτές που βανδαλίζουν τις ζωές μας, όχι οι ζωγραφιές. Κι αν θεωρούν βανδαλισμό τα «λιγότερα καλά» έργα, έχω να τους πω ότι οι κορυφαίοι μουσικοί στον κόσμο έχουν κάνει πολλά περισσότερα φάλτσα από τους λιγότερο καλούς.
Υπάρχει κάποιο έργο σου που να ξεχωρίζεις;
Από τις δουλειές μου ξεχωρίζω μία που δεν έχει γίνει ακόμα σε τοίχο, αλλά υπάρχει ψηφιακά. Είναι μια διασκευή της Γκέρνικας του Πικάσο και αφορά το έγκλημα των Τεμπών. Έκανα πολλούς μήνες να ολοκληρώσω και να δημοσιεύσω την ψηφιακή εκδοχή (προσχέδιο) και δεν ξέρω αν και πότε θα βρεθεί τοίχος που θα φιλοξενήσει το έργο όπως πρέπει.
Στην Αθήνα συναντάμε πλέον και γυναίκες artists, ενώ παλαιότερα η κοινότητα έτεινε να αποτελείται κυρίως από άνδρες. Έχει εξελιχθεί η συμπεριλιπτικότητα και σε αυτόν τον τομέα τέχνης; Βλέπουμε να συμβαίνει κάτι αντίστοιχο και στη Θεσσαλονίκη;
Γυναίκες writers και street artists πάντα υπήρχαν και είναι πολλές και στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη και στην υπόλοιπη χώρα. Όσοι ασχολούνται με τον χώρο, το γνωρίζουν. Σίγουρα, βέβαια, η συμπεριλικτικότητα έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Το 2021, μάλιστα, στην Καβάλα είχε πραγματοποιηθεί female graffiti jam, στα πλαίσια του φεστιβάλ «caps n cans» που συμμετείχαν κυρίως γυναίκες, χωρίς περιορισμούς βέβαια, συμμετείχαν και άνδρες, συμμετείχα κι εγώ.
Η street art μπορεί να βοηθήσει στην αναβάθμιση των περιοχών όπου δημιουργείται ή να ευνοήσει την εκάστοτε επιχείρηση; Μία συλλογική προσπάθεια με street artists της πόλης, πιστεύεις θα μπορούσε να ευνοήσει τις γειτονιές και να ενισχύσει την τοπική οικονομία;
Η τέχνη σε δημόσιους χώρους σίγουρα είναι σε θέση να αναβαθμίζει και να αναζωογονεί περιοχές. Πολλές είναι οι επιχειρήσεις που μας εμπιστεύονται και «μας βάζουν» στο χώρο τους. Στη Θεσσαλονίκη, μια πιο συλλογική προσπάθεια θα μπορούσε και να ευνοήσει γειτονιές και να ενισχύσει την τοπική οικονομία. Βέβαια, κάτι πιο συλλογικό προϋποθέτει και συμμετοχή των τοπικών αρχών, των οποίων προτεραιότητα – συνήθως – δεν είναι η τέχνη του δρόμου. Αυτό μπορεί να οφείλεται στην ανάγκη εξυπηρέτησης πιο ζωτικών προτεραιοτήτων ή απλά σε άγνοια. Και δεν αναφέρομαι μόνο στη Θεσσαλονίκη. Πριν αρκετά χρόνια, είχα συνομιλήσει με έναν πολιτικό της Εύβοιας και πάνω στην κουβέντα του πρότεινα να ζωγραφίσω σε κάποιο κεντρικό σημείο της Χαλκίδας το πορτραίτο του Γιάννη Σκαρίμπα. Ο άνθρωπος δεν ήξερε καν ποιος ήταν ο Σκαρίμπας και ασχολούταν με τα πολιτιστικά!
Η Θεσσαλονίκη είναι άγρια ή φιλική πόλη για όσους την ζουν; Τι θα άλλαζες σε αυτή για να γίνει πιο βιώσιμη και φιλική;
Η Θεσσαλονίκη δεν είναι πόλη, είναι πείραμα. Άμεση προτεραιότητα, ώστε να γίνει πιο βιώσιμη και φιλική, είναι να γίνει κάτι με το κυκλοφοριακό. Θα πεθάνει κόσμος στα ασθενοφόρα, λόγω της κίνησης. Είναι τραγική η κατάσταση.
Υπάρχει κάποιο σημείο της πόλης, στο οποίο θα ήθελες να ζωγραφίσεις μελλοντικά;
Θα ήθελα να ζωγραφίσω τους πλαϊνούς τοίχους των πολυκατοικιών στην οδό Εγνατία, την πρόσοψη του παρατημένου καπνομάγαζου στην είσοδο της πόλης στη Σταυρούπολη, στην οδό Λαγκαδά, ή τα τεράστια σιλό που υπάρχουν στη Δυτική είσοδο της πόλης στην προέκταση της Μοναστηρίου πριν τα Διαβατά και φυσικά τους τεράστιους πλαϊνούς τοίχους των κτιρίων του Α.Π.Θ.
Με τι ασχολείσαι αυτό το διάστημα; Υπάρχουν σκέψεις για κάποιο μελλοντικό εγχείρημα;
Αυτή την περίοδο σκέφτομαι τη σειρά των έργων της επόμενης σεζόν που (στο μυαλό μου τουλάχιστον) ξεκινάω κάθε Σεπτέμβριο. Προτεραιότητα, όμως, αυτό το καλοκαίρι έχουν τα βαψίματα με φίλους writers, είτε σε μικρές παρέες, είτε στα πολυσυμμετοχικά φεστιβάλ της χώρας, τα οποία αποτελούν και την καρδιά του όλου πράγματος.
*Φωτογραφία εξωφύλλου: Απόστολος Γκρίνιας
