Το περιβάλλον και οι συνθήκες ζωής μεταβάλλονται διαρκώς, γεγονός που επηρεάζει ολόκληρο το οικοσύστημα. Η φύση όμως, αδιαμφισβήτητα, αντιστέκεται σθεναρά και ποικιλοτρόπως, ώστε να καταφέρει να επιβιώσει. Γνωρίζατε ότι υπάρχουν δέντρα που ζουν για χιλιάδες χρόνια; Ακούγεται περίεργο, όμως υπάρχουν πολλά δέντρα στον πλανήτη που γεννήθηκαν μερικές χιλιάδες χρόνια πριν και συνεχίζουν να επιβιώνουν! Φανταστείτε για παράδειγμα δέντρα που φύτρωσαν πριν από τη δημιουργία των αρχαίων πολιτισμών και συνεχίζουν να μεγαλώνουν ακόμη και σήμερα.
Γράφει η Ασημίνα Τούνα
Παρ’ όλη την καταστροφή που το είδος μας έχει επιφέρει στον πλανήτη, υπάρχουν οργανισμοί που αντιστέκονται σθεναρά. Ακολουθούν τη δική τους μοναχική πορεία και κόντρα σε καιρούς και ανθρώπους, μετρούν αιώνες ζωής, αγνοώντας μας επιδεικτικά.
Είναι τα δέντρα.
Και ενώ ο πλανήτης φλέγεται, είναι αναγκαία όσο ποτέ μια νέα ριζική προσέγγιση του περιβάλλοντος και των δέντρων, που αποτελούν ένα από μεγαλύτερα εφόδια της φύσης.
Εάν αναζητάτε την περιπέτεια στο επόμενο ταξίδι σας, σκεφτείτε πως μπορείτε να γνωρίσετε έναν από τους λίγους ζωντανούς πρεσβευτές του παρελθόντος από κοντά. Αφού, ένα από τα γηραιότερα δέντρα του κόσμου βρίσκεται στην Ελλάδα και εντοπίζεται στην περιοχή της Πίνδου.
Σύμφωνα με Κινέζους επιστήμονες, στον πλανήτη έχουν εντοπιστεί 30 δέντρα με ηλικία άνω των δύο χιλιετιών το καθένα. Από αυτά, τα 27 δέντρα εντοπίζονται σε μεγάλα υψόμετρα και μακριά από τα μάτια (και τα πριόνια) των ανθρώπων, συνήθως σε βραχώδεις πλαγιές ψηλών, ψυχρών και ξερών βουνών. Από την άλλη, τα ψηλότερα δέντρα βρίσκονται σε μέρη πιο προσβάσιμα στους ανθρώπους.
«Άδωνις» της Πίνδου: Ένα από τα γηραιότερα δέντρα στην Ευρώπη
Το 2016, ερευνητές ανακάλυψαν ένα εντυπωσιακό πεύκο (Pinus heldreichii) 1.075 ετών (σήμερα 1.083 ετών) στην Πίνδο, κοντά στα σύνορα της Ελλάδας με την Αλβανία. O Άδωνις, όπως το ονόμασαν ανεπίσημα -θέλοντας να τιμήσουν την ελληνική μυθολογία- φύτρωσε το 940 μ.Χ. και παρόλο που βρίσκεται σε αυτή τη γη για πάνω από 1000 χρόνια, η ηλικία του ούτε που πλησιάζει αυτήν του αρχαιότερου δέντρου στον κόσμο. Ενώ, είναι αξιοθαύμαστο το γεγονός ότι αυτός ο μεγάλος, περίπλοκος και εντυπωσιακός οργανισμός έχει επιζήσει τόσο καιρό σε αυτό το αφιλόξενο περιβάλλον.
Το ρόμπολο ή λευκόδερμη πεύκη (επιστημονική ονομασία Pinus heldreichii) ανακαλύφθηκε από μια ομάδα ερευνητών από το πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης, το πανεπιστήμιο του Mainz στη Γερμανία και το Πανεπιστήμιο της Αριζόνα στις ΗΠΑ. Για να καθορίσουν την ηλικία του δέντρου, οι μελετητές αφαίρεσαν μέρος του κορμού για να μετρήσουν τους «δακτύλιους», μια διαδικασία που δεν βλάπτει το δέντρο.
Η αλήθεια είναι ότι στην Ελλάδα υπάρχουν και άλλα δέντρα, όπως η Ελιά των Βουβών στο Κολυμπάρι Κρήτης, τα οποία εικάζεται ότι είναι μεγαλύτερης ηλικίας από το ρόμπολο. Οι εκτιμήσεις, όμως, γίνονται κατά προσέγγιση δεδομένου ότι τα υπεραιωνόβια αυτά δέντρα έχουν κούφιο κορμό και η καταμέτρηση των δακτυλίων ανάπτυξης είναι αδύνατη.
Η ελιά των Βουβών
Πριν από περίπου 3.000 χρόνια, φύτρωσε ένας σπόρος στο νησί της Κρήτης που μέχρι σήμερα παράγει μία ετήσια σοδειά ελιών. Το δέντρο στο χωριό Βούβες θεωρείται μνημείο, ενώ κάνει πολλά περισσότερα από το να παράγει καρπούς. Αυτό και άλλα αρχαία «Olea europaea» κοντά, παρόμοια σε ηλικία και εμφάνιση, προσελκύουν καλλιτέχνες, Ολυμπιονίκες και αρχηγούς κρατών, οι οποίοι το επισκέπτονται για να το θαυμάσουν. Μάλιστα, δίπλα στο δέντρο άνοιξε τις πύλες του ένα μουσείο που αναδεικνύει τις παραδοσιακές τεχνικές συγκομιδής της ελιάς στην Κρήτη, η οποία υπήρξε η έδρα του Μινωικού πολιτισμού, ο οποίος άκμασε κυρίως από το εμπόριο ελαιόλαδου.
Οι αποστολές κατά τις οποίες ανακαλύφθηκαν τα υπεραιωνόβια ρόμπολα οργανώθηκαν από το Navarino Environmental Observatory, μια συνεργασία ανάμεσα στο πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης, την Ακαδημία Αθηνών και την εταιρεία TEMES S.A. Στόχος ήταν ο εντοπισμός υπεραιωνόβιων δέντρων, των οποίων οι δακτύλιοι ανάπτυξης μπορούν να προσφέρουν πολύτιμα στοιχεία για το κλίμα της Μεσογείου τους τελευταίους αιώνες.
Μέχρι το 2018, ο Άδωνις της Πίνδου θεωρούνταν σύμφωνα με τους ερευνητές ο γηραιότερος «κάτοικος» της Ευρώπης, αφού ήταν το παλαιότερο εν ζωή δέντρο που είχε εντοπιστεί.
Ένα ιταλικό πεύκο «έκλεψε» τα πρωτεία από τον «Άδωνι»
Ένα ιταλικό πεύκο που βρίσκεται στο Εθνικό Πάρκο Πολίνο, στα νότια της Νάπολης, είναι αυτό που θεωρείται πλέον επιβεβαιωμένα -με βάση την επιστημονική χρονολόγηση- το γηραιότερο γνωστό δέντρο στην Ευρώπη, έχοντας ηλικία 1.230 ετών.
Οι Ιταλοί επιστήμονες έκαναν τη σχετική δημοσίευση το 2018 στο περιοδικό οικολογίας «Ecology». Ο «Ίταλους» περιστοιχίζεται και από άλλα χιλιόχρονα δέντρα στο ίδιο πάρκο. Αντίθετα όμως από την περίπτωση του «Άδωνι», όπου η δεντροχρονολόγηση με τη μέθοδο των δακτυλίων ήταν πιο εύκολη, στην περίπτωση του «Ίταλους» το εσωτερικό του δέντρου ήταν σε χειρότερη κατάσταση από αυτή του ελληνικού πεύκου και η εκτίμηση της ηλικίας του ήταν πολύ πιο δύσκολη.
Βάσει των υπολογισμών τους, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο πρώτος δακτύλιος του ιταλικού πεύκου σχηματίσθηκε το 789 μ.Χ. Ενώ, καθώς τις τελευταίες δεκαετίες οι δακτύλιοί του μεγαλώνουν ξανά, οι ερευνητές θεωρούν πιθανό το ιταλικό πεύκο να φτάσει τα 1.300 χρόνια.
Στην Ευρώπη υπάρχουν αρκετά ακόμη αιωνόβια δέντρα, μερικά από τα οποία πιθανώς έχουν ξεπεράσει και την ηλικία των 1.500 ετών, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχουν μελετηθεί εξονυχιστικά για να επιβεβαιωθεί πόσο γέρικα είναι.
Υπάρχει, επίσης, ένα νορβηγικό έλατο ηλικίας 9.560 ετών, το Old Tjikko, που είναι το γηραιότερο στον κόσμο δέντρο-μέλος αποικίας, καθώς ανήκει σε μια ομάδα όμοιων γενετικά δέντρων, τα οποία μοιράζονται το ίδιο σύστημα ριζών, αλλά γεννούν ξεχωριστούς κορμούς και κλαδιά.
Πώς υπολογίζεται η ηλικία ενός δέντρου
Αναρωτιέστε πώς μπορούν οι επιστήμονες να μετρήσουν την ηλικία ενός δέντρου, με δεδομένη την έλλειψη ιστορικής τεκμηρίωσης;
Υπάρχουν τρεις βασικές τεχνικές, εκ των οποίων η μία θεωρείται ακριβής: η μέτρηση των δακτυλίων ανάπτυξης. Προφανώς, όμως, υπερβαίνει κάθε κανόνα ηθικής η κοπή ενός δέντρου για να μετρήσουμε τους δακτυλίους στον κορμό. Αντί αυτού, μπορούν να ανοίξουν μία τρύπα και να πάρουν δείγμα από τον πυρήνα του δέντρου. Τα δείγματα πυρήνα των δακτυλίων μπορούν να συγκριθούν με τους πυρήνες πάγου, καθώς δίνουν πληροφορίες για τις περιβαλλοντικές συνθήκες, που είναι ανεκτίμητες για τους επιστήμονες που ασχολούνται με την έρευνα για το κλίμα.
Άλλος τρόπος μέτρησης της ηλικίας ενός δέντρου είναι η τεχνική της χρονολόγησης με ραδιενεργό άνθρακα και η τρίτη είναι η εκτίμηση με βάση την μορφολογία – μέγεθος και σχήμα του δέντρου.
Τι έδειξε η έρευνα για τα δέντρα
Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον δρα Τζιάτζια Λίου του Ινστιτούτου Επιστήμης Βιοποικιλότητας του Πανεπιστημίου Φουντάν της Σαγκάης, οι οποίοι έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Conservation Biology», σύμφωνα με το περιοδικό «Nature», ανέλυσαν στοιχεία για σχεδόν 200.000 δέντρα και επεσήμαναν ότι τα γνωστά δέντρα που τα έχουν «χιλιάσει» είναι μόνο 620.
Τα περισσότερα από τα δέντρα που έχουν ηλικία άνω των 1.000 ετών είναι γυμνόσπερμα, δηλαδή φυτά όπως τα κωνοφόρα που παράγουν κουκουνάρια και σπόρους, αντί για λουλούδια.
Η μελέτη εκτιμά ότι από τα γνωστά δέντρα άνω των 500 ετών (τα οποία είναι 8.072), περίπου το 70%, δηλαδή επτά στα δέκα, απειλούνται από την ανθρώπινη υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων, καθώς επίσης από την άνοδο των θερμοκρασιών λόγω κλιματικής αλλαγής. Γι’ αυτό οι ερευνητές τονίζουν την ανάγκη να προστατευθούν τα δέντρα – μαθουσάλες με νέες πολιτικές.
Τα 8 γηραιότερα δέντρα του κόσμου
1. Jardine Juniper, Γιούτα
Βρίσκεται στο Εθνικό Δάσος Cache της Γιούτα και ανήκει στο είδος «Rocky Mountain Juniper» και συχνά αναφέρεται ως το αρχαιότερο δέντρο. Σύμφωνα με έρευνες, το δέντρο ανακαλύφθηκε το 1923 και πιστεύεται ότι ο χρόνος ζωής του κυμαίνεται στα 1.500 χρόνια, έπειτα από δειγματοληψία που διεξήγαγαν οι επιστήμονες το 1950. Ωστόσο, παλαιότερα θεωρούσαν ότι το δέντρο μετρούσε 3.000 έτη, κάτι το οποίο, όπως αποδείχτηκε μεταγενέστερα, διαψεύσθηκε.
2. Το κυπαρίσσι του Ιράν
Πρόκειται για το γηραιότερο κυπαρίσσι του κόσμου που εντοπίζεται στη νοτιοανατολική επαρχία της Γιαζντ του Ιράν. Η ηλικία του υπολογίζεται στα 4.000 χρόνια και αποτελεί ένα από τα επτά ιστορικά και φυσικά αξιοθέατα της ευρύτερης περιοχής. Αναφορικά με τα μορφολογικά του χαρακτηριστικά, το ύψος του είναι 25 μέτρα, ενώ η περίμετρος του κορμού του αγγίζει τα 12 μέτρα.
3. Jomon Sugi, Ιαπωνία
Το Jomon Sugi συναντάται στην Ιαπωνία, το συγκεκριμένο στην πόλη Γιακουσίμα. Η ηλικία του είναι ένα μυστήριο. Οι μελέτες στους δακτυλίους του έχουν μπερδέψει τους επιστήμονες, που εκτιμούν πως η ζωή του κυμαίνεται από τα 2.200 έως τα 7.200 χρόνια. Ανήκει στην κατηγορία των δέντρων “Cryptomeria”, ενώ αποτελεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO.
4. Llangernyw Yew, Ουαλία
Συγκαταλέγεται στην κατηγορία των αρχαίων πουρναριών και συναντάται στο χωριό Llangernyw, Conwy της Βόρειας Ουαλίας. Αν και είναι αρκετά δύσκολο να προσδιοριστεί η ηλικία των δέντρων-πουρναριών, ο David Bellamy υπέγραψε το 2002 ένα πιστοποιητικό, στο πλαίσιο της εκστρατείας «Yew Tree», που ανέφερε ότι το δέντρο χρονολογείται μεταξύ 4.000 και 5.000 ετών. Μεταξύ άλλων, συμπεριλήφθηκε στη λίστα των 50 σημαντικότερων βρετανικών δέντρων από το «UK Tree Council» το 2002.
5. Alerce Milenario, Άνδεις
Το Alerce Milenario ή Gran Abuelo θεωρείται ένα από τα παλαιότερα δέντρα-κυπαρίσσια στον κόσμο και κοσμεί τα βουνά των Άνδεων στη Νότια Αμερική. Αυτού του είδους δέντρα, παρόλο που το ύψος τους ξεπερνά τα 60 μέτρα, η ανάπτυξή τους είναι αρκετά αργή, αφού μεγαλώνουν μόλις ένα 1 χιλιοστό σε διάμετρο τον χρόνο. Όσον αφορά την ηλικία του, έχει διαπιστωθεί ότι ανέρχεται στα 3.640 χρόνια.
6. Old Tjikko, Σουηδία
Είναι ένα είδος ελάτου που βρίσκεται στο όρος Fulufjället της επαρχίας Dalarna στη Σουηδία. Το αξιοσημείωτο αυτού του δέντρου είναι ότι χαρακτηρίζεται ως «κλωνικό», καθώς έχει αναγεννήσει νέους κορμούς, κλαδιά και ρίζες κατά τη διάρκεια χιλιάδων ετών. Το συγκεκριμένο δέντρο ανακαλύφθηκε από τον Leif Kullman (Καθηγητής Φυσικής Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο Umeå), ο οποίος έπειτα από διεξοδική έρευνα κατέληξε ότι η εκτιμώμενη ηλικία του δέντρου είναι τα 9.550 έτη.
7. Methuselah, Καλιφόρνια
Όπως μαρτυρά και το όνομα του δέντρου Methuselah, στα ελληνικά “Μαθουσάλας”, για πολύ καιρό θεωρούταν το μακροβιότερο και αρχαιότερο δέντρο στον κόσμο, με περισσότερα από 5.000 χρόνια ύπαρξης. Το εν λόγω δέντρο βρίσκεται στα Λευκά Όρη της Καλιφόρνια, στον Εθνικό Δρυμό «Inyo» και η ακριβής θέση του δέντρου παραμένει μυστική μέχρι και σήμερα προς αποφυγή βανδαλισμού.
8. Pando, Γιούτα
Τελευταίο στη λίστα των γηραιότερων δέντρων προστίθεται το Pandoστην περιοχή της Γιούτα, το οποίο δεν εντάσσεται στην κατηγορία των δέντρων, αλλά ενός ολόκληρου οικοσυστήματος που αποτελείται από τα εν λόγω δέντρα. Πρόκειται για έναν κλώνο λεύκας που προέρχεται από έναν μόνο σπόρο κι εξαπλώνεται, στέλνοντας νέους βλαστούς από το αναπτυσσόμενο ριζικό σύστημα. Η ηλικία του δάσους υπολογίζεται ότι φτάνει το ένα εκατομμύριο χρόνια, ενώ για τους ντόπιους και τους λαϊκούς θρύλους τα δέντρα αυτά ήταν οι λεγόμενοι «τρομαχτικοί γίγαντες». Επίσης, λαμβάνονται υπόψη ως ένας ενιαίος οργανισμός, μια και καταλαμβάνουν έκταση 107 στρεμμάτων και το ριζικό τους σύστημα ζυγίζει 6.615 τόνους.
