Εσείς γνωρίζετε τα Μπουχάρια και τα Νοχτάρια; Πρόκειται για τη μικρή Καππαδοκία της Κοζάνης, μοναδικές γεωμορφές στον ελλαδικό χώρο που δημιουργήθηκαν από τη διάβρωση του εδάφους.
Οι εντυπωσιακοί αυτοί γεωλογικοί σχηματισμοί μαγνητίζουν τα βλέμματα, δημιουργώντας ένα πρωτόγνωρο για τα ελληνικά δεδομένα τοπίο. Το μοναδικό γεωλογικό φαινόμενο απλώνεται μέσα σε ένα πυκνό δάσος βελανιδιάς στου πρόποδες των Καμβουνίων και συναρπάζει με το τοπίο, την πλούσια φύση και τα όμορφα μονοπάτια του.
Γράφει η Ασημίνα Τούνα
Σε μία γωνιά του γεωπάρκου Κοζάνης – Γρεβενών, κοντά στο χωριό Μικρόβαλτο της Κοζάνης, υπάρχει ένα αλλιώτικο δημιούργημα της φύσης που όμοιό του δεν έχει βρεθεί μέχρι σήμερα στην Ελλάδα. Ο λόγος για τα αινιγματικά Μπουχάρια και τα Νοχτάρια, τα οποία βρίσκονται στο κέντρο μιας δασώδους περιοχής στα νότια του νομού Κοζάνης, ανάμεσα στους οικισμούς Μικρόβαλτο, Τρανόβαλτο και Λιβαδερό, μέσα στη μικρή οροσειρά των Καμβουνίων.
Κι όμως, δεν είναι κάποιο εθνικό πάρκο στην νοτιοανατολική Ασία ή την Αφρική – όσο και αν σας ξεγέλασε η εικόνα – είναι το (δυστυχώς παραμελημένο και ίσως υποτιμημένο, αλλά πραγματικά πανέμορφο και γεωλογικά σπάνιο) πάρκο στα Μπουχάρια Μικροβάλτου. Το μέρος είναι πραγματικά ένας πολύ καλά κρυμμένος θησαυρός με συγκλονιστική ομορφιά, που παραμένει για πολλούς άγνωστος (ακόμη και αν είναι ντόπιοι). Παρόλο που έχει δημιουργηθεί μονοπάτι εδώ και μία δεκαετία, δεν έχει γίνει καμία προσπάθεια ανάδειξης και συντήρησης του.
Σε περίπτωση που ταξιδέψετε προς τα εκεί, από το Μικρόβαλτο υπάρχει αρκετά ευδιάκριτη σχετική σήμανση και ο δρόμος βρίσκεται σε καλή κατάσταση, οπότε η πρόσβαση στο γεώπαρκο είναι εύκολη. Ωστόσο, η εγκατάλειψή του είναι εμφανής από την πρώτη στιγμή που θα βρεθείτε εκεί. Τόσο ως προς την κατάσταση που βρίσκεται το μονοπάτι, το οποίο είναι «προβληματικό» σε αρκετά σημεία, όσο και ως προς την καθαριότητα του χώρου, λόγω του όγκου των σκουπιδιών που αφήνουν πίσω τους οι επισκέπτες.
Ένα εντυπωσιακό γεωλογικό φαινόμενο, αποδεδειγμένα μοναδικό σε όλη την Ελλάδα, που καταδεικνύει την καλλιτεχνική διάθεση της φύσης, είναι πραγματικά κρίμα να παραμένει στην αφάνεια και να μην γίνονται κινήσεις που θα μπορούσαν να το αναδείξουν περαιτέρω.
Τα Μπουχάρια
Πανύψηλα, κοκκινωπά και ελαφρώς κωνικά, τα Μπουχάρια αποτελούν ένα σπάνιο για τα ελληνικά δεδομένα γεωλογικό φαινόμενο που ξεκίνησε στην περιοχή σχεδόν 70.000 χρόνια πριν. Για αιώνες η συνεχής διάβρωση του εδάφους «έτρωγε» λίγο λίγο το υπέδαφος της περιοχής, οδηγώντας στον σχηματισμό τεράστιων χωμάτινων αποθέσεων που παρά τις ασταμάτητες γεωλογικές μεταβολές, δεν κατέρρευσαν και παρέμειναν όρθιες.
Με ύψος που μπορεί να φτάσει μέχρι τα 7 μέτρα, οι απόκοσμοι αυτοί σχηματισμοί αποτελούνται από άμμο, κροκάλες, μάργες, άργιλο και συγκολλητική ύλη από οξείδια του σιδήρου και διοξείδιο του πυριτίου, ενώ η κορυφή τους καλύπτεται από έναν σχιστόλιθο βράχο, ο οποίος είχε το ρόλο της ομπρέλας θυμίζοντας σε μεγάλο βαθμό θεόρατα «πέτρινα μανιτάρια» ή, όπως σημαίνει και στο τοπικό ιδίωμα, καμινάδες.
Τα Νοχτάρια
Εξίσου ενδιαφέροντα είναι και τα γειτονικά Νοχτάρια. Σε απόσταση περίπου ενός χιλιομέτρου, λίγο πιο νότια από τα Μπουχάρια και μέσα από μία κατάφυτη διάδρομη, τα Νοχτάρια ξεπροβάλλουν θυμίζοντας σε μεγάλο βαθμό τοπία της Καππαδοκίας.
Σε αντίθεση με τα Μπουχάρια, τα Νοχτάρια είναι εντυπωσιακοί κωνοειδείς σχηματισμοί χωρίς όμως τον χαρακτηριστικό σχιστόλιθο στην κορυφή που θυμίζει ένα ψιλόλιγνο κώνο. Από γεωλογικής άποψης, Νοχτάρια και Μπουχάρια παρουσιάζουν ακριβώς τα ίδια γεωλογικά χαρακτηριστικά με μόνη διαφορά ότι τα Νοχτάρια είναι σαφώς περισσότερα σε αριθμό με ένα χαρακτηριστικό λεπτό πυραμιδωτό σχήμα.
Η όλη περιοχή απλώνεται σε μια έκταση 4.000 στρεμμάτων, στο κέντρο της οποίας κυλάει το ρέμα της Ποταμιάς σε ένα μήκος 2,5 χιλιομέτρων. Στην περιοχή έχει δημιουργηθεί ένα Γεωπάρκο με ήπιας μορφής ξύλινες κατασκευές και παγκάκια, ενώ ένα μονοπάτι σε κατεβάζει στην Ποταμιά και σε οδηγεί περίπου ένα χιλιόμετρο νοτιότερα στα νοχτάρια.
Οι μύθοι της περιοχής
Όπως είναι προφανές, ένα τόσο αλλιώτικο τοπίο έκανε την φαντασία των ανθρώπων να οργιάζει. Δεν είναι τυχαίο ότι η περιοχή έχει συνδεθεί με θρύλους και λαϊκές δοξασίες που ξεπερνούν την ανθρώπινη λογική, ενώ συχνά στο παρελθόν τα Μπουχάρια και οι απότομες πλαγιές της περιοχής αποτέλεσαν τόπο δράσης ληστών. Αν μάλιστα βρεθείτε στην περιοχή με συννεφιασμένο καιρό, έχετε αμέσως μία διάχυτη αίσθηση ανατριχίλας, ενώ οι απόκοσμες σκιές που δημιουργούν οι γεωλογικοί σχηματισμοί κατά το ηλιοβασίλεμα σας προκαλούν απίστευτο δέος.
Σύμφωνα με τον πιο διαδεδομένο θρύλο της περιοχής, κάθε νύχτα μέσα από τα Μπουχάρια έβγαιναν σκοτεινοί δαίμονες έτοιμοι να κατασπαράξουν όποιον έβρισκαν στο διάβα τους. Οι ντόπιοι μάλιστα ήταν τόσο τρομοκρατημένοι που ποτέ δεν περνούσαν βράδυ από την περιοχή. Μία φορά, μάλιστα, ο θρύλος έλαβε σάρκα και οστά με έναν μάλλον κωμικοτραγικό τρόπο. Ένα καλοκαιρινό φεγγαρόβραδο τέσσερις άνδρες από ένα γειτονικό χωριό μεταμφιέστηκαν σε απόκοσμα πλάσματα της νύχτας και κρύφτηκαν πίσω από τα Μπουχάρια για να κλέψουν την σοδειά από μία κοντινή αποθήκη σιτηρών. Οι μεταμφιεσμένοι δαίμονες με το που είδαν τον ανυποψίαστο φύλακα να κατευθύνεται προς την αποθήκη ξεπήδησαν με φωναχτές κραυγές και τρόμαξαν μέχρι θανάτου τον πανικόβλητο φύλακα, ο οποίος το έβαλε στα πόδια αφήνοντας την γεμάτη σιτάρι αποθήκη στα χέρια των ληστών.
Ένας άλλος θρύλος που πηγάζει από την ιθυφαλλική μορφή τους λέει ότι παλιά οι γυναίκες που δεν μπορούσαν να κάνουν παιδιά κοιμόντουσαν νύχτα με πανσέληνο στα μπουχάρια και μετά από λίγο καιρό κυοφορούσαν. Ένας υπέροχος, μοναδικός τόπος που αξίζει κανείς να τον επισκεφθεί το φθινόπωρο, όταν το γύρω δάσος γεμίζει από πύρινα χρώματα.
Άλλος μύθος, πάλι, αναφέρει ότι κάτω από κάθε πλάκα, που βρίσκεται στην κορυφή των Μπουχαρίων, κρύβεται ένας θησαυρός. Τέλος, κάποιοι συνδέουν το μέρος με το μύθο για τα κρησφύγετα των λήσταρχων Γιανκούλα και Γκαντάρα που δρούσαν στην ευρύτερη περιοχή.
Στα σκοτεινά χρόνια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, βέβαια, τα «διαβολικά» Μπουχάρια αποτέλεσαν ορμητήριο της Αντίστασης, ενώ αρκετοί κάτοικοι από τα γύρω χωριά έτρεχαν να κρυφτούν πίσω από τους κωνοειδείς σχηματισμούς μέσα στο κατάφυτο δάσος βελανιδιάς, για να γλιτώσουν από τις κατοχικές δυνάμεις.
Η πλούσια χλωρίδα και πανίδα της περιοχής
Τα μπουχάρια βρίσκονται στη μέση ενός σχεδόν αμιγούς δάσους βελανιδιάς που αποτελείται κυρίως από πλατύφυλλη βελανιδιά (Quercus frainetto) που υβριδίζει και με άλλα είδη βελανιδιάς. Άλλα είδη είναι τα πουρνάρια, τα πλατάνια στη Ποταμιά, τα σφενδάμια, τα βάτα και οι αγριοτριανταφυλλιές.
Το περπάτημα στην περιοχή είναι υπέροχο και εδώ μπορεί κανείς να συναντήσει πολλά ενδιαφέροντα είδη της χλωρίδας. Από αυτά ξεχωρίζουν το αγριογαρύφαλλο Dianthus stenopetalus, ο κόκκινος κρίνος Lilium chalcedonicum, η Actaea spicata, ο Cynoglottis barrelieri serpentinicola, η Agrimonia eupatoria, η Betonica scardica, η Scabiosa tenuis, το Anthericum liliago, η Lychnis coronaria, η ίριδα Iris sintenisii, η κενταύρια Centaurea grisebachii, η Agrimonia eupatoria, η Primula vulgaris, η Lysimachia punctata, o Convolvulus cantabrica και οι ορχιδέες Cephalanthera damasonium, Epipactis helleborine, Dactylorhiza saccifera, Orchis pallens, Ophrys apifera, κ.ά.
Τα πυκνά δάση της βελανιδιάς φιλοξενούν πολλά ενδιαφέροντα είδη της ορνιθοπανίδας. Από τα αρπακτικά εδώ πετούνε σφηκιάριδες, γερακίνες, σαΐνια, ξεφτέρια, πετρίτες, βραχοκιρκίνεζα, σπάνια δεντρογέρακα, μπούφοι, χουχουριστές και κουκουβάγιες.
Η γύρω περιοχή θεωρείται σημαντική για το φώλιασμα των εντυπωσιακών μαύρων πελαργών. Στο δάσος ζούνε πολλά είδη δρυοκολάπτη, όπως ο πράσινος δρυοκολάπτης, ο μεσαίος δρυοκολάπτης, ο βαλκανικός δρυοκολάπτης και ο ιδιαίτερα σπάνιος νανοδρυοκολάπτης. Άλλα σημαντικά είδη της περιοχής είναι το τριγόνι, η φάσσα, ο κούκος, το γιδοβύζι, η βουνοσταχτάρα, ο μελισσοφάγος, η δεντροσταρήθρα, το μιλτοχελίδονο, το βραχοχελίδονο, ο τρυποφράχτης, η σταχτοσουσουράδα, ο θαμνοψάλτης, το αηδόνι, ο φοινίκουρος, ο σταχτοπετρόκλης, η τσίχλα, η γερακότσιχλα, ο κότσυφας, ο κοκκινοτσιροβάκος, ο βουνοτσιροβάκος, ο χρυσοβασιλίσκος, ο μαυρομυγοχάφτης, η γαλαζοπαπαδίτσα, η καστανοπαπαδίτσα, ο αιγίθαλος, ο δεντροτσοπανάκος, ο αετομάχος, η κίσσα, ο συκοφάγος, ο δεντροσπουργίτης, ο σπίνος, το φανέτο, το λούγαρο, ο κοκκοθραύστης, το σιρλοτσίχλονο και το βουνοτσίχλονο.
Από τα αμφίβια εδώ ζούνε σαλαμάνδρες, φρύνοι και γραικοβάτραχοι, ενώ η ερπετοπανίδα περιλαμβάνει μεσογειακές χελώνες, κονάκια, τρανόσαυρες, σιλιβούτια, τοιχογουστέρες, γουστέρες του Ταύρου, στεφανοφόρους, λαφιάτες, νερόφιδα, σαΐτες, σπιτόφιδα και οχιές.
Από τα θηλαστικά στην ευρύτερη περιοχή παλιότερα ζούσανε λύκοι και ζαρκάδια που πλέον τώρα σπανίζουν. Σήμερα, ζούνε αγριόγατες, αλεπούδες, ασβοί, δασοκούναβα, πολλοί αγριόχοιροι, δασομυωξοί, λαγοί και σκίουροι. Κάτω από τις βελανιδιές φυτρώνουν πολλά ενδιαφέροντα είδη μανιταριών, ενώ η περιοχή γεμίζει το καλοκαίρι με πεταλούδες.
Η πορεία δημιουργίας του Γεωπάρκου
Το Γεωπάρκο των «Μπουχαριών» στο Μικρόβαλτο των Καμβουνίων υφίσταται από το 2008, αφού έχουν ολοκληρωθεί οι εργασίες κατασκευής των δύο βασικών διάδρομων περιήγησης, τα δυο κιόσκια, ο οικίσκος υποδοχής και η περίφραξη της βόρειας πλευράς.
Άγνοια της σπουδαιότητας του φαινομένου ή «συνωμοσία σιωπής», κρατούσαν στην αφάνεια το θέμα για πολλά χρόνια. Μια προβολή, το 2004, εικόνας τοπικού τηλεοπτικού σταθμού (West Channel) με τοπία της περιοχής των Καμβουνίων, μεταξύ των οποίων και τα «μπουχάρια», έδωσε το έναυσμα για τον καταιγισμό εξελίξεων που ακολούθησε, από σειρά ενεργειών τοπικών φορέων, του συλλόγου Μικροβαλτινών και ενεργών πολιτών της περιοχής, που έτυχαν -τότε- της άμεσης ανταπόκρισης της Πολιτείας.
Μετά την έκθεση του Ι.Γ.Μ.Ε. που είχε επισημάνει ότι: «το γεωφυσικό αυτό φαινόμενο παρουσιάζει ενδιαφέρον, προκαλεί στον επισκέπτη ιδιαίτερη εντύπωση και αξίζει ανάδειξης και προστασίας«, ήρθε το Πανεπιστήμιο της Αθήνας (τμήμα Γεωλογίας, καθ. κ. Α. Κελεπερτζής) να τονίσει ότι: «οι γεωμορφές αυτές απαντούν μόνο στη συγκεκριμένη θέση σε ολόκληρη την Ελλάδα… Η καταγραφή, η προστασία και η ανάδειξη των γεωμορφών Μικροβάλτου Κοζάνης, η δημιουργία γεωπάρκου καθώς και η δημιουργία ενός αναλυτικού ηλεκτρονικού οδηγού θα αποτελέσει χωρίς αμφιβολία μια πολιτιστική προσφορά. Η ανάδειξη των γεωμορφών θα συμβάλει στην καθιέρωση εναλλακτικών μορφών τουρισμού, όπως ο γεωτουρισμός…».
Μετά τη σχετική μελέτη του Πανεπιστημίου της Αθήνας υπογράφηκε η προγραμματική σύμβαση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης με το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και το έργο «Δημιουργία Γεωπάρκου στη θέση Μπουχάρια Μικροβάλτου Κοζάνης».
Σκοπός του έργου, σύμφωνα με την περίληψη της διακήρυξης, είναι «η διατήρηση, η αποκατάσταση και η ανάδειξη του τοπίου μιας περιοχής ιδιαίτερου οικολογικού ενδιαφέροντος, στα πλαίσια ορθολογιστικής διαχείρισης, προκειμένου να καταστεί πόλος έλξης επισκεπτών με άμεσες θετικές επιπτώσεις για την τοπική κοινωνία, αφού θα συμβάλλει στη διευκόλυνση της συγκράτησης του πληθυσμού στις ορεινές αγροτικές ζώνες και στη διαφύλαξη-βελτίωση του περιβάλλοντος, του τοπίου και της φυσικής κληρονομιάς».
Πώς να πάτε
Τα Μπουχάρια βρίσκονται μόλις 3,5 χιλιόμετρα από τον Μικρόβαλτο Κοζάνης, ο οποίος απέχει 21,5 χλμ. από τα Σέρβια, 166 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη και 446 χλμ. από την Αθήνα.
Είναι σημαντικό να κάνετε απόλυτη ησυχία, γιατί το τοπίο είναι μοναδικό και το δάσος γεμάτο ζωή. Η διαδρομή στα ξύλινα σκαλοπάτια φτάνει τα 350 μέτρα και αξίζει κανείς να συνεχίσει από το τέλος της για να φτάσει μετά από 850 περίπου μέτρα στα Νοχτάρια, διασχίζοντας παράλληλα τις πυκνόφυτες όχθες της Ποταμιάς.
Πρόσφατα, έχουν παρατηρηθεί φθορές στο οργανωμένο μονοπάτι και καλό είναι να μην παρεκκλίνετε από αυτό, καθώς η περιοχή έχει απότομες πλαγιές, γκρεμούς και χαράδρες. Επομένως, να θυμάστε πως χρειάζεται μεγάλη προσοχή, αν αποφασίσετε να παρεκλίνετε από τα μονοπάτια, γιατί το δάσος τελειώνει απότομα σε κάθετους γκρεμούς.
Καλύτερη στιγμή για επίσκεψη είναι το απόγευμα, καθώς το ηλιοβασίλεμα – αν το πετύχετε – «ντύνει» παραμυθένια τους αλλόκοτους γεωφυσικούς σχηματισμούς, χαρίζοντάς σας μία μαγευτική εικόνα.
